HISTORIA - KARTKA Z KALENDARZA - 21 MAJA

21 maja 1674 roku Jan III Sobieski został wybrany na króla Polski.

Jan III Sobieski należy do grona najwybitniejszych dowódców wojskowych w historii Polski. Na polu bitewnym nie miał sobie równych, jednak w rozgrywkach politycznych nie miał już takich sukcesów. Warto podkreślić, że odniesione przez niego zwycięstwo pod Wiedniem w 1683 roku nie zostało przez Sobieskiego wykorzystane. Nie tylko nie udało mu się zdobyć Mołdawii dla syna Jakuba, co miało mu zapewnić elekcję na króla Polski, ale zwycięsko z wojny wyszła Austria, która w 1683 roku była na skraju upadku.

Jan III Sobieski urodził się w 1629 roku jako syn kasztelana krakowskiego. Już w wieku dwudziestu lat, w 1649 roku brał udział w walkach z Kozakami, podczas wyprawy zborowskiej, a także pod Beresteczkiem w 1651 roku, gdzie został ranny. Uczestniczył również w wojnach ze Szwecją – początkowo opowiedział się po stronie Szwedów – jednak po kilku miesiącach porzucił służbę na rzecz Szwecji i włączył się do walki przeciwko najeźdźcy. W kolejnych latach walczył z Kozakami, Rosjanami, Szwedami i Siedmiogrodem. W 1666 roku został hetmanem polnym koronnym, zaś w 1668 roku otrzymał buławę wielką koronną, co było potwierdzeniem jego doskonałego kunsztu dowódcy i stratega, a także było skutkiem jego wielkiej popularności w Polsce.

Sobieski ze względu na małżeństwo w 1665 roku z Marią Kazimierą d’Arquien, zwaną „Marysienką” był związany ze stronnictwem profrancuskim. Z tego względu po abdykacji Jan II Kazimierza Wazy w 1668 roku popierał elekcję na króla Polski Kondeusza, jednak nie zdołał sprzeciwić się szlachcie polskiej, która na króla wybrała 19 czerwca 1669 roku Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W czasach panowania Korybuta Wiśniowieckiego, Jan Sobieski nieustannie prowadził walki z Tatarami i Turkami, odnosząc zwycięstwa pod Mohylowem, Kalnikiem, Niemirowem oraz pod Chocimiem w dwudniowej bitwie 10-11 listopada 1673 roku.

Sukcesy militarne i wielka popularność w Polsce po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego zapewniła mu elekcję na króla Polski 21 maja 1674 roku. Jako król Sobieski prowadził nadal wojny z Turcją, a także zintensyfikował działania polityczne mające na celu odzyskanie przez Polskę utraconych ziem. Zawarł 11 czerwca 1675 roku w Jaworowie tajny traktat z Ludwikiem XIV, przewidujący odzyskanie Prus Książęcych przez króla polskiego.

W kolejnych latach Sobieski prowadził aktywną politykę mające na celu wzmocnienie pozycji swojego rodu, powiększenie armii, a także wprowadzał syna Jakuba w wir spraw państwowych, przygotowując go do objęcia korony po jego śmierci. Elekcję Jakuba miała mu zapewnić jego pozycja, którą chciał mu zapewnić król Polski. Po zawarciu sojuszu z Cesarstwem i odsieczy wiedeńskiej, gdzie 12 września 1683 roku wojska Sobieskiego i sił sprzymierzonych rozgromiły armię turecką, król Polski zdecydował się rozpocząć walkę o Mołdawię i Wołoszczyznę, które po zdobyciu miały zostać lennem polskim, a osadzony w nich miał zostać właśnie Jakub Sobieski. Aby osiągnąć te cele Sobieski rozpoczął zakrojoną na szeroką skalę akcję dyplomatyczną, by doprowadzić do zawarcia Świętej Ligi wymierzonej przeciw Turcji. Udało mu się wciągnąć do niej 5 marca 1684 roku Austrię i Wenecję. Nie udało się natomiast zjednać dla sprawy antytureckiej państwa carów. Rosja domagała się od Rzeczpospolitej wyrzeczenia Zadnieprza i innych ziem, utraconych przez nią na mocy rozejmu w Andruszowie w 1667 roku.

Mimo niepowodzeń Jan III Sobieski nadal kontynuował plany podbicia Mołdawii i Wołoszczyzny. Służyć temu miało zatwierdzenie przez Polskę bardzo niekorzystnego pokoju z Rosją, zwanego „Grzymułtowskim”. W myśl jego postanowień Rzeczpospolita wyrzekła się wszystkich ziem utraconych w wojnie 1648-1667. Ustępstwa polskie wobec państwa carów uczyniono przede wszystkim, aby wciągnąć Rosję do ligi antytureckiej. Niestety jak się okazało Rosja przeżywała wówczas poważny kryzys, jej armia nie przedstawiała większej wartości bojowej, toteż podjęte w latach 1687 i 1689 wyprawy na Krym pod wodzą Wasyla Wasiljewicza Golicyna zakończyły się niepowodzeniem. Polska z kolei nadal trwała w wyczerpującym konflikcie z Turcją, tymczasem w lidze antytureckiej na pierwsze miejsce wysunęła się Austria. Wojska cesarskie kroczyły od zwycięstwa do zwycięstwa, opanowując stopniowo całe Węgry, natomiast wojska polskie nie potrafiły odzyskać Kamieńca Podolskiego i opanować Mołdawii. Stosunki pomiędzy obydwoma sojusznikami zaczęły się z biegiem czasu ochładzać. Kulminacją był brak zgody cesarza Leopolda I na ślub jego córki – arcyksiężniczki Marii Antoniny z synem Sobieskiego – Jakubem. Ta sytuacja popchnęła polskiego króla ponownie ku Francji, licząc nie tylko na poparcie w wojnie, ale na mediację Ludwika XIV w sprawie zawarcia korzystnego traktatu pokojowego z Turcją i wycofanie się ze Świętej Ligi. Sojusz z Francją miało również inny cel – zapewnienie następstwa tronu synowi Jakubowi. Francja będącą wówczas mocarstwem europejskim miała być podstawą działań polskiego króla.

Sobieskiemu aż do śmierci nie udało się osiągnąć sukcesów politycznych i zapewnić koronę synowi Jakubowi. Jan III Sobieski zmarł 17 czerwca 1696 roku w Wilanowie. Umierając Sobieski nie zrealizował żadnych z planów, jakie roztaczały się po wiktorii wiedeńskiej. Odzyskanie Podola, Ukrainy, zdobycie Mołdawii, Wołoszczyzny, uzyskanie wpływów na Węgrzech i Bałkanach, elekcja syna Jakuba na tron polski oraz sława władcy, który mógł zmienić losy Europy, pozostały tylko w sferze marzeń polskiego monarchy.

Wojna z Turcją zakończyła się bowiem w trzy lata po śmierci Jana III Sobieskiego, pokojem w Karłowicach 26 stycznia 1699 roku. Na jego mocy Rzeczpospolita odzyskała prawobrzeżną Ukrainę i Podole z Kamieńcem Podolskim. Był to można rzec jedyny wymierny efekt zwycięstwa pod Wiedniem w 1683 roku. Wszystkie pozostałe wspomniane powyżej plany nie ziściły się. Jakub Sobieski nie zdołał uzyskać tronu polskiego, Mołdawia i Wołoszczyzna pozostały pod zwierzchnictwem tureckim, a pozycję Rzeczypospolitej w tej części Europy zaczęła zajmować coraz potężniejsza Austria. Tak kończyło się panowania Jana III Sobieskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Zdjęcie: Portret Jana III Sobieskiego w stroju rzymskim, zbiór: Muzeum Narodowe w Warszawie, za Wikimedia Commons, domena publiczna.