Defenestracja praska i wybuch wojny trzydziestoletniej w 1618 roku

Łączące się konflikty wyznaniowe i narodowościowe w Czechach, napływ ludności z ziem niemieckich oraz spowodowany tym wzrost nastrojów antyniemieckich był jedną z iskier zapalnych, które doprowadziły do jednego z największych konfliktów zbrojnych w XVII wieku w Europie.

Sejm czeski w 1615 roku podejmując szereg antyniemieckich uchwał, m.in.: usuwając język niemiecki z urzędowania i nabożeństw oraz wprowadzając nakaz nauki języka czeskiego dzieciom emigrantów niemieckich miał zapobiec wzrostowi wpływów niemieckich w Czechach. Kluczowy był jednak tzw. List majestatyczny króla czeskiego Macieja, który zamiast łagodzić spory, stale je powiększał. Ich główną przyczyną było prawo budowy kościołów. Mianowicie różnie interpretowali to prawo katolicy, a zupełnie inaczej protestanci. W zasadzie list przyznawała protestantom na budowanie kościołów na ziemiach należących do króla, jednak protestanci rozszerzali go na ziemie będące w posiadaniu Kościoła.

Bezpośrednią przyczyną sporu i wypowiedzeniu posłuszeństwa królowi czeskiemu była sprawa budowy zborów w Broumov (Braunau) i Hrob (Klostergrab). 23 maja 1618 roku na zamku królewskich w Pradze Hradczanach doszło do gwałtownej wymiany zdań pomiędzy namiestnikami królewskimi a deputacją stanów czeskich. Zakończyła się ona wyrzuceniem namiestników oraz ich sekretarza przez okno. Wprawdzie tzw. defenestracja praska nie doprowadziła do ich śmierci, była jednak hasłem do podjęcia zbrojnej walki. Stany czeskie wybrały 30-osobowe dyrektorium, na czele którego stanął Wilhelm z Roupova, zaś Maciej Thurn rozpoczął organizowanie sił zbrojnych.

Początkowo cesarza i król czeski Maciej próbował nie dopuścić do otwartego konfliktu, jednak po jego śmierci i wyborze na cesarza Ferdynanda II, nowy władca podjął kroki mające na celu zdławienie buntu. Tym bardziej, że Czechy dokonały wyboru na króla elektora Palatynatu – Fryderyka. Z biegiem czasu konflikt lokalny zaczął przeradzać się w konflikt międzynarodowy. Pod koniec 1619 roku posiadłości cesarskie na Węgrzech zaatakował książę Siedmiogrodu Gabor Bethlen, który znalazł się nawet pod Wiedniem. Z pomocą cesarzowi przyszedł król Polski Zygmunt III Waza, który zgodził się na dywersję polskich oddziałów tzw. Lisowczyków. Zmusiło to Bethlena do odwrotu i zawarcia najpierw zawieszenia broni, a później w 1622 roku pokoju w Nikolsburgu.

Ferdynand po odsunięciu zagrożenia ze strony Siedmiogrodu, rozprawił się również ze zbuntowanymi stanami czeskimi. Po uzyskaniu pomocy w Bawarii, wojska cesarsko-bawarskie połączyły się w Czechach i w bitwie pod Białą Górą 8 listopada 1620 roku rozbiły wojska czeskie, zaś król Czeski Fryderyk zrezygnował z obrony Pragi posuwając się do ucieczki.

W Czechach tuż po zwycięstwie zaczęła działać cesarska komisja pod przewodnictwem Karola Lichtensteina i kardynała Dietricha. Przywódców powstania czeskiego stracono, część uciekła, zaś zbuntowanej szlachcie odebrano majątki. List majestatyczny został zlikwidowany, a wydany w 1627 roku Odnowiony statut krajowy ustanawiał Czechy i kraje z nim związane – Morawy i Śląsk królestwem dziedzicznym.

Mimo, że Ferdynandowi udało się zapobiec buntowi w Czechach, kolejne wydarzenia i prowadzona na szeroką skalę kontrreformacja w Austrii i Czechach spowodowały kolejną iskrę zapalną, która tym razem doprowadziła do ogólnoeuropejskiego konfliktu zbrojnego, w którym wzięły udział między innymi: Dania, Szwecja czy Francja.

Artykuł powstał na podstawie następujących opracowań:
Markiewicz Marek, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2002;
Reychman Jan, Historia Turcji, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973;
Wereszycki Henryk, Historia Austrii, Warszawa 1972.
Wójcik Zbigniew, Historia Powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa 2002.

Fot. Defenestracja praska - wyrzucenie posłów cesarskich przez okno, źródło: Obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze